یکی از موضوعاتی که در سال‌هایِ اخیر به موضوع بحث‌برانگیزی در اسلام‌پژوهی تبدیل شده است، سنّ منکوحه شدن عایشه دختر ابوبکر توسط پیامبر مسلمانان است. اخیراً، اقلیتی از اسلام‌گرایان، با انکار صحت اخبار متواتر و بی‌شماری که در این رابطه موجودند، مدعی شده‌اند که عایشه، در زمان عقد و جماع پیامبر مسلمانان با او، خردسال نبوده است، بلکه پیرامون هجده تا بیست سال (و چه‌بسا بیشتر!) از عمر او می‌گذشته است! این در حالی است که علمای اسلام (چه سنی و چه شیعه)، عموماً این خبر را که پیامبر مسلمانان عایشه را وقتی که شش یا هفت ساله بود از پدرش خواستگاری کرد، و در نه یا ده سالگی‌اش به او دخول کرد، پذیرفته‌اند. چنین به نظر می‌آید که اختلاف‌نظر این اقلیت خاص در این رابطه بیشتر تحت تأثیر قبیح و شرم‌آور دانسته شدن ازدواج و سکس با خردسالان در جوامع مدرن و متمدن می‌باشد، تا بررسی‌هایی صادقانه و اصولی در منابع اسلامی.
از این‌جای این نوشتار، ابتدا به ارائه و تشریح برخی از روایات تاریخی در این‌باره می‌پردازیم و توضیحات مستندی را ارائه می‌دهیم. سپس، در پایان، برخی از اعتراضاتی را که ارزش پاسخ‌گویی دارند، مطرح نموده و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم..
سنّ عایشه، در زمان عقد و جماع پیامبر مسلمانان با او
آن‌طور که در مهم‌ترین و معتبرترین منابع اسلامی نقل شده است، عایشه در سنّ شش یا هفت سالگی به عقد محمد بن عبدالله درآمد، و وقتی نه یا ده ساله شد، پیامبر مسلمانان به او دخول کرد. برخی از روایات موجود در این رابطه به قرار زیرند:
عایشه روایت کرده است:نبی (صلى الله عليه وسلم) با من تزویج کرد، وقتی که دختری شش ساله بودم. ما به مدینه رفتیم و در خانه‌یِ بنی الحارث بن خزرج منزل گزیدیم. … [روزی] مادرم، أم رومان، پیش من آمد. من داشتم تاب‌بازی می‌کردم، و هم‌بازی‌هایم با من بودند. او من را صدا زد و من به‌سوی او رفتم، در حالی‌که نمی‌دانستم از من چه می‌خواهد. او دست من را گرفت و بر در خانه ایستاند. ابتدا نفسم بند آمده بود. وقتی آرام شدم، او کمی آب برداشت و سر و صورت من را با آن شست. سپس، به درون خانه برد. داخل خانه برخی از زنان انصار را دیدم که می‌گفتند: «بر تو خیر و برکت باد و بهترین سعادت‌ها.» مادرم من را به آنان سپرد و آن‌ها من را آماده کردند. قبل از ظهر، رسول الله (صلى الله عليه وسلم) برای من آمد و مادرم من را به او تسلیم کرد. در آن هنگام من دختری نه ساله بودم. (صحیح البخاری، جلد ۵، کتاب ۵۸، شماره‌یِ ۲۳۴)(همچنین، رک. صحیح مسلم، کتاب ۸، شماره‌های ۳۳۰۹ و ۳۳۱۰؛ سنن ابو داوود، کتاب ۴۱، شماره‌یِ ۴۹۱۵)
پدر هشام روایت کرده است:خدیجه سه سال پیش از هجرت نبی (صلى الله عليه وسلم) به مدینه فوت کرد. پیغمبر بعد از دو سال و واندی با عایشه، وقتی شش ساله بود، ازدواج کرد و با او وقتی نه ساله بود همبستر شد. (صحیح البخاری، جلد ۵، کتاب ۵۸، شماره‌یِ ۲۳۶)
عایشه (رضی الله عنها) روایت کرده است که رسول الله (صلى الله عليه وسلم) با او، وقتی هفت ساله بود، ازدواج کرد، و وقتی نه ساله بود، او را به‌عنوان عروس به خانه‌اش برد، در حالی‌که عروسک‌هایش همراهش بودند. وقتی پیغمبر خدا فوت کرد، عایشه هجده سال داشت. (صحیح مسلم، کتاب ۸، شماره‌یِ ۳۳۱۱)
و دوم، عایشه بود. و سیّد او را در مکّه بخواست. و چون به مدینه رفت، او را به خانه برد. و هفت ساله بود چون نکاح وی کرد . نُه ساله بود که وی را به خانه برد. (و چنین گویند که ده ساله بود.) و از جمله زنانی که سیّد خواسته بود، وی بود که بکر بود. (سیرتِ رسول الله (ترجمه‌یِ سیرتِ ابن اسحاق)، ص ۵۴۹)
خوله پیغمبر را دعوت کرد که بیامد و عایشه را عقد کرد و در آن هنگام وی شش سال داشت. (تاریخ طبری، جلد چهارم، ص ۱۲۹۱)
رسول خدا مرا در حالی که شش ساله بودم به همسری برگزید و در حالی که نه سال داشتم با من زفاف فرمود. مرا در حالی که با دخترکان و همراه کنیزکان بازی می‌کردم به حضور آن حضرت بردند، هنگامی که پیامبر می‌آمد و دوستان و هم‌بازی‌های من از ایشان خود را پوشیده می‌داشتند و بیرون می‌رفتند. هرگاه رسول خدا بیرون می‌رفت، از حضور آنان با من خشنود بود یا درباره‌یِ من آهسته به آنان سفارش می‌کرد. (طبقات کبیر ابن سعد، جلد ۸، ص ۵۷)
(این خبر در منابع شیعه، چون بحار الانوار و وسائل الشریعه و آثار شیخ طبرسی، نیز تأیید شده است که به دلیل اعتبار تاریخی‌یِ نسبتاً پایین این آثار، از ذکر آن‌ها خودداری می‌کنیم.)
عموماً پذیرفته شده است که پیامبر مسلمانان عایشه را در سه سال پیش از هجرت به مدینه (که در سال ۶۲۲-۲۳ میلادی رخ داد)، عقد کرد و پیرامون چهار سال بعد (یعنی، در حدود سال دوم هجری) با او هم‌خوابه شد. با توجه به این‌که تولد پیامبر مسلمانان را در سال فیل (یعنی، در ۵۷۰ میلادی) دانسته‌اند، او محتملاً هنگامی که عایشه‌یِ نه (یا ده) ساله را برای هم‌خوابگی به خانه خود می‌برد، ۵۴ سال از عمرش می‌گذشت.
.پدوفیلیا در فتواهای علمای اسلام
البته، نباید فراموش کرد که این نوع از ازدواج در بین اعراب رایج بوده است و بخشی از فرهنگ اصیل آنان است. بنابر این، شاید بتوان پذیرفت که صرف ازدواج پیامبر مسلمانان با یک دخترک نابالغ لزوماً شخصیتی پلید و شرم‌آور از او به نمایش نمی‌گذارد. مشکل اما آن‌جاست که در شرع اسلام، محمد بن عبدالله الگویی نیکو و الهی برای مؤمنان در زندگی به‌شمار آمده است (القلم ۲-۴؛ الاحزاب ۲۱). این امر موجب شده تا نکاح عایشه در خردسالی‌اش، توسط عموم علمای اسلام (چه سنی و چه شیعه) مبنی بر تأیید این نوع از فرهنگِ ازدواج و سکس، و روا بودنِ آن برای همه مسلمانان، دانسته شود. صدور چنین فتواهایی توسط عموم علمای اسلام، به‌روشنی این مسأله را تأیید می‌کند. به‌عنوان نمونه، در یک منبع معتبر فتوا (متعلق به اهل‌سنت) چنین می‌خوانیم:
پرسش:
چه سنی برای ازدواج یک مسلمان به‌هنجار است؟
فتوا:
… سن مناسب ازدواج برای یک مرد جوان وقتی است که برای ازدواج مستعد باشد، بتواند نیازهای زنش را برآورده کند و از پس وظایف زناشویی برآید. … سن مناسب برای ازدواج دختران وقتی است که از لحاظ فیزیکی برای جماع مستعد باشند. در صحیح البخاری تأیید شده است که پیغمبر عایشه را -وقتی شش سال داشت- عقد کرد و آن‌گاه که نه ساله شد، او را برای نکاح به خانه برد. ولیّ‌یِ دختر بایستی هرگاه که شخص مناسبی پیدا شود، در شوهر-دادن دختر پیش‌قدم باشد. [1]
در کتابِ تحریر الوسیله، تألیفِ آیت‌الله خمینی، نیز چنین آمده است:
کسی که زوجه‌ای کمتر از نه سال دارد، وطی او برای وی جایز نیست چه این‌که زوجه‌ی دائمی باشد. امّا سایر کام‌گیریها از قبیل لمس به شهوت یا آغوش گرفتن و تفخیذ [= مالیدن آلت جنسی لای ران‌‌ها] اشکال ندارد هر چند شیرخواره باشد. (جلد چهار، كتاب نكاح، مسأله‌یِ ۱۲) (متن کامل)
و نیز، در احکام نکاح یا ازدواج و زناشویی از رساله امام خمینی، چنین می‌خوانیم:
2459: مستحب است در شوهر دادن دختری که بالغه است -یعنی مکلف شده- عجله کنند. حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «یکی از سعادتهای مرد آن است که دخترش در خانه او حیض نبیند.»[در شرع اسلام، دختران در نه سالگی مکلف می‌شوند.]
2410: اگر کسی دختر نابالغی را برای خود عقد کند و پیش از آن‌که نه سال دختر تمام شود، با او نزدیکی و دخول کند، چنان‌چه او را افضا نماید، هیچ وقت نباید با او نزدیکی کند.[افضا یعنی: پارگی مجرای تناسلی تا به اندازه‌ای که مجرای جنسی با مجاری ادرار یا غایط مخلوط شوند.]
(منبع از سایت حوزه)
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در این رابطه چنین فتوا صادر نموده است:
هرگاه کسی دختر نابالغی را با اجازه‌یِ ولی او برای خود عقد کند، پیش از آن‌که نه سالش تمام شود، نزدیکی کردن با او حرام است. ولی، اگر نزدیکی کند و او را افضا نماید، آن زن بر او حرام نمی‌شود، مخصوصاً اگر از طریق جراحی یا درمان خوب شود و به حال اصلی برگردد … [2][منظور از نزدیکی کردن در این‌جا به‌وضوح دخول هست.]
این قبیل فتواها البته مختص به افرادی خاص نیستند، بلکه عموم علمای اسلام و مجتهدین هریک به‌شکلی به آن‌ها قائل بوده‌اند و هستند. کلاً، در شرع اسلام، هیچ محدودیت سنّی‌یی برای ازدواج با یک دختربچه و کام‌گیری شهوانی از او وجود ندارد. تنها منعی که ذکر شده است دخول به دختر زیر نه سال است. [3] لازم به یادآوری نیست که در هر جامعه‌یِ مدرن و متمدنی، عمل به آن‌چه در این قبیل فتواها جایز شمرده شده است (و حتّی صرف عدم ابراز مخالفت و انزجار از آن) از مصادیق پدوفیلیا (pedophilia) به‌شمار می‌آید. در چنین جوامعی، پدوفیلیا یکی از زشت‌ترین اعمال طلقی می‌شود و می‌تواند مجازاتی بسیار سنگین در پی داشته باشد.
.بررسی اسناد احادیث مربوط به خردسالی عایشه به‌هنگام نکاحش با پیامبر مسلمانان
خردسال بودن عایشه به‌هنگام جماع پیامبر اسلام با او، خبری است که به کرّات و از طریق‌های گوناگون در معتبرترین منابع تاریخی‌یِ اسلامی نقل شده است. دکتر جبریا فؤاد حدّاد (Shaykh Gibril F. Haddad) از علما و مترجمان برجسته و مشهور مسلمان، در این‌باره چنین اظهار داشته است:
این خبر از عایشه متواتر (mass-transmitted) می‌باشد. این خبر توسط بیش از یازده راوی‌یِ معتبر از تابعان روایت شده است. علاوه بر این‌ها، می‌توان به سایر اصحاب مهم، مانند ابن مسعود اشاره نمود؛ و نیز به راویان مهم دیگری که این خبر را از افرادی غیر از عایشه، مانند قتاده، روایت نموده‌اند. [4]
در واقع، بر پایه‌ی اسناد و شواهد موجود، چنین به نظر می‌رسد که منکران خردسال بودن عایشه هنگام نکاح پیامبر مسلمانان با او، در صورتی که صحت این اخبار را منکر شوند، اصل تواتر در نقد روایات و اخبار اسلامی را به زیر سؤال برده‌اند. اگرهم بپذیرند که این روایات به‌واقع از خودِ عایشه نقل شده‌اند، بایستی او را دروغ‌گو خطاب کنند. در این حالت البته بایستی این را نیز بپذیرند که دروغ‌های بزرگ این‌چنینی در صدر اسلام به‌راحتی بیان و به‌شکل متواتر و مکرر نقل و ثبت می‌شدند و صحابه و کسانی که به نقل و ثبت آیات و روایات مشغول بودند از کنار آن‌ها با بی‌تفاوتی می‌گذشتند. البته، در این‌صورت، قرآن و بخش مهمی از سنت را نیز بایستی گردآوری‌شده و تثبیت‌شده در یک چنین فضایی و توسط چنین افرادی بدانیم. می‌بینیم که در هر حال، مسأله‌ای که روایاتِ موجود مبنی بر خردسال بودن عایشه هنگام عقد با پیامبر اسلام برای شرع اسلام ایجاد می‌کند، مشکلی نیست که سطحی یا به‌سادگی قابل‌حل باشد..
نقد مهم‌ترین اعتراض‌های منکران خردسال بودن عایشه به‌هنگام نکاحش با پیامبر مسلمانان
انکار اعتبار تاریخی روایاتی که خردسال بودن عایشه در زمانی که پیامبر اسلام با او هم‌خوابه شد، همان کاریست که تعدادی خاص از اسلام‌گرایان انجام می‌دهند تا دامان اسلام را از شرم و ننگ سکس پیامبرشان با خردسالان پاک نمایند. این افراد برای توجیه این انکارشان تلاش می‌کنند تا پاره‌ای روایات دیگر را با خردسالی عایشه متناقض جلوه دهند. آنان معمولاً، بر اساس تعابیرشان از این روایات، مدعی می‌شوند که عایشه در زمان نکاحش با پیامبر اسلام خردسال نبود، بلکه پیرامون هجده تا بیست سال از عمرش می‌گذشت! البته، عموم مواردی که این افراد مطرح می‌کنند دروغ یا تحریف‌شده هستند. ما این نوشتار را با طرح این موارد و ارائه نقدهایی مختصر و مفید بر آن‌ها به پایان می‌بربم.
اعتراض نخست:
طبق نقل بزرگان اهل‌سنت، اسماء ده سال از عائشه بزرگتر بوده و در سال اول هجري بيست و هفت سال داشته است. پس، عائشه در سال اول هجرت ۱۷ سال سن داشته است. این يعنی، عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا (در سال دوم هجری) ۱۹ سال داشته است.
همچنین، اسماء در سال هفتاد و سه هجری از دنيا رفته است؛ در حالی كه صد ساله بوده است. پس، او در سال اول هجری ۲۷ ساله بوده است. در نتیجه، عایشه در این سال ۱۷ سال سن داشته است.
پاسخ:
برخلاف عایشه، اسماء شخصیت بی‌اهمیتی بوده است. نبودِ دقّت در ذکر سنّ او -با توجّه به این‌که سالیان بسیار درازی عمر نموده و آن دوران برای کسی گواهی‌یِ تولد صادر نمی‌کردند- کاملاً محتمل است. محتملاً، ذکر صد سال برای عمر او، بیشتر به خاطر رند بودن رقم صد و درازایِ عمر او بوده است. به‌سادگی امکان دارد که سن واقعی‌یِ او حدود ۹۰ سال بوده باشد. دکتر جبریا فؤاد حدّاد در این رابطه چنین توضیح داده است: «ابن‌کثیر، بر اساس روایت ابن ابی الزناد، اظهار داشته که اسماء ده سال از عایشه بزرگتر بود. با این وجود، الذهبی، در سیر إعلام النبلاء، اظهار داشته که اختلاف سنی بین این‌دو بیش از ده سال بوده و این اختلاف تا ۱۹ سال بوده است و او در این‌جا بیشتر قابل‌اتکا می‌باشد.»
اعتراض دوم:
ابن هشام نام عائشه را جزء كساني می‌آورد كه در سال اول بعثت ايمان آورده‌اند؛ در حالی كه هنوز كودک بوده است: «إسلام أسماء وعائشة ابنتي أبي بكر وخباب بن الآرت وأسماء بنت أبي بكر وعائشة بنت أبي بكر وهي يؤمئذ صغيرة وخباب بن الأرت حليف بني زهرة.» (الحميري المعافري، عبد الملك بن هشام بن أيوب ابومحمد (متوفاي213هـ)، السيرة النبوية، ج 2 ، ص 92 ، تحقيق طه عبد الرءوف سعد، ناشر: دار الجيل، الطبعة: الأولى، بيروت – 1411هـ.)
همچنین، برطبق ابن هشام، عایشه پیش از آن‌که عمر بن خطاب اسلام بیاورد، جزء مسلمان بوده است.
اگر عائشه در زمان اسلام آوردنش (سال اول بعثت)، هفت ساله بوده باشد، در سال دوم هجری (سال ازدواج رسمی با رسول خدا) ۲۲ ساله خواهد شد.
پاسخ:
در سیرة ابن هشام، هیچ ذکری موجود نیست که ثابت کند که عایشه در سال اول بعثت، یا حتّی لزوماً پیش از عمر بن خطاب، اسلام آورده باشد. بلکه همان‌طور که دکتر جبریا فؤاد حدّاد اظهار داشته است: «ابن هشام عایشه را در بین کسانی که ”به‌خاطر یا به‌واسطه‌ی ابوبکر مسلمان شدند“ ذکر کرده است.» در صحیح البخاری از عایشه روایت شده است:
هرگز بیاد ندارم که والدینم دینی غیر از دین حق (یعنی، اسلام) داشته باشند و روزی را به یاد ندارم که رسول الله در صبح و ظهر به عیادت ما نمی‌آمد. (جلد ۵، کتاب ۵۸، شماره‌یِ ۲۴۵)
اگر عایشه اندکی پیش از اسلام آوردن عمر (در سال ششم بعثت) به دنیا آمده باشد، مسلماً توسط سیرة‌نویسان چنین فرض گرفته شده است که به پیروی از پدرش ابوبکر و مادرش ام رومان، مسلمان بوده است.
کلاً، این‌که نخستین مسلمانان سال‌های نخستین اسلام دقیقاً چه کسانی بودند، و این‌که چه کسی بعد از چه کسی اسلام آورد، یکی از آن مواردی است که قول دقیق و کاملاً موثقی برای آن وجود ندارد. هیچ‌کس نمی‌داند ترتیب وقایع دقیقاً چه بوده است. توسل به چنین اقوالی (مانند این مورد یا اختلاف سنی اسماء با عایشه) بیشتر به ”ماهی‌گیری از آب گل‌آلود“ می‌ماند تا تحقیقاتی صادقانه و اصولی.
اعتراض سوم:
در صحیح بخاری از قول عایشه روایت شده است: «لقد نزل قوله تعالى: ”بل الساعة موعدهم والساعة أدهى وأمر“ -سورة القمر- وأنا جارية ألعب بمكة.» این روایت مبنی بر آن است که او در زمان نزول سورة القمر دختر جوانی (جارية) بوده است.
پاسخ دکتر جبریا فؤاد حدّاد به این سخن:
استادان حدیث، سیرة‌پژوهان و مفسّران قرآن بر این‌که واقعه‌یِ شق‌القمر پنح سال پیش از هجرت نبی (صلى الله عليه وسلم) به مدینه رخ داد، هم‌نظر هستند. پس، تأیید شده است که مادرمان عایشه بین سال‌های هفت یا هشت پیش از هجرت متولد شده است و این سخن که او پنح سال پیش از هجرت ”جاریة“ یا ”دختر کوچکی“ بوده است، با این واقعیت تاریخی که او در زمان نزول این سوره پیرامونِ دو یا سه سال سنّ داشته، مطابق است. یک دختر دو ساله نوزاد به‌شمار نمی‌آید. او می‌تواند به اطراف بدود [و بازی کند]، همان معنایی که از لغت ”جاریة“ برمی‌آید.
اعتراض چهارم:
بر طبق روایات، عایشه در غزوات بدر و احد مسلمانان را همراهی می‌کرده است. همچنین، در کتب حدیث و تاریخ روایت شده است که کسی زیر پانزده سال حق شرکت در غزوة احد را نداشت. این نشان می‌دهد که عایشه در آن زمان نه یا ده سال سن نداشته است.
پاسخ دکتر جبریا فؤاد حدّاد:
نخست آن‌که این منع تنها شامل مبارزان بوده است و پسران، زنان و دختران غیرمبارز را شامل نمی‌شده است. دوم آن‌که در بخاری و مسلم نقل شده است که أنس روایت کرده است که عایشه‌یِ یازده‌ساله و مادرش را دیده که لباس‌های خود را بسته بودند و برای مبارزان آب می‌بردند.
برگرفته از صفحه فیس بوک انتقاد از اسلام . رها
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ می‌توانند نظر خود را ارسال کنند.